ԵՐԿԻՆՔ ԵՎ ԵՐԿԻՐ

Երկինքը նաև քաղաք է, երբեմն կոչվում է Անգին քաղաք, շրջապատված պղնձե դարպասներ ունեցող քարե բարձր պարիսպներով։ Երկնային քաղաքը մի լույս տաճար է կամ ծիածանաքարով կառուցված՝ վեհ կամարներով շողշողուն պալատ։ Ամեն ինչ այնտեղ լույս ու փայլ է, հրաշալիք, այնտեղ ոչ խավար կա, ոչ ցուրտ։ Դա «անմահության տուն ու տեղ է»։
Երկիրը հանգչում է ցուլի եղջյուրների վրա. երբ նա թափահարում է գլուխը, երկրաշարժ է առաջանում։ Ուրիշ պատկերացումների համաձայն՝ երկիրը գտնվում է օվկիանոսի վրա, չորս կողմից շրջափակված Լևիաթան ձկան մարմնով, նրա գլուխը եկել և մեկ թիզ տարածություն է մնացել, որ հասնի պոչին։ Ձուկը կարծում է, թե իր պոչը օտար կենդանի է, որ միշտ խաղում է իր քթի տակ։ Նա շարունակ հետապնդում է նրան, ուզում է բռնել ու կծել, բայց չի կարողանում, որովհետև աշխարհի ստեղծման օրից մինչև վախճանը Լևիաթանը մի փոքրիկ անգամ չի աճում։ Եթե հանկարծ նրան հաջողվի բռնել իր պոչը, այնժամ աշխարհը քարուքանդ կլինի։ Իսկ երբ նա իր պոչը բռնելու նպատակով շարժումներ է անում, երկիրը ցնցվում է, և երկրաշարժ է առաջանում։ Լևիաթանի գլխին մի մեծ ադամանդ կա, որ գիշեր-ցերեկ լույս է տալիս։ Երբ նա ջրի մեջ շարժումներ է անում, գլխի ադամանդի շողերը փայլատակում են աշխարհի տարբեր կողմերում։
 * Լևիաթան — Աստվածաշնչում կամ հին հրեական ավանդության մեջ՝ ծովային վիթխարի հրեշ, վիշապ։

ԼՈՒՅՍ ԵՎ ԽԱՎԱՐ

Լույսի և խավարի կամ ցերեկվա և գիշերվա կանոնավոր իրար հաջորդելը կարգավորում է Ժուկը¹ կամ Ժուկ ու ժամանակը։ Նա ալեհեր ծերունի է՝ նստած մի բարձր սարի վրա։ Ժուկ ու ժամանակը ձեռքին ունի երկու կծիկ, մեկը՝ սպիտակ, մյուսը՝ սև։ Նա կծիկներից մեկը կամ մյուսը հերթով սարից ցած է գլորում։ Լեռան մեկ կողմից նա մի կծիկը ցած է գլորում, մինչդեռ լեռան հակառակ կողմից մյուսը կծկում է։ Երբ սպիտակ կծիկն է քանդելով ցած գլորում՝ լուսանում է, արևը ծագում։ Բայց երբ սպիտակ կծիկն է կծկում, իսկ սևը քանդելով՝ ցած գլորում, մթնում է, արևը մայր է մտնում։
Գիշերային խավարն անձնավորում են սև պառավ վհուկները։ Նրանք արևի և լույսի թշնամիներն են, որ աշխարհի ստեղծման օրից հետապնդում են արևին, բայց չեն կարողանում նրան հասնել կամ բռնել։ Երբ երեկոն իջնում է, նրանք սարերի տակից դուրս են գալիս մեր աշխարհը, որպեսզի բռնեն արևին, բայց արևն արդեն մայր մտած է լինում, և միայն վերջալույսի ցոլքերն են աշխարհը լուսավորում։ Այդ պահին նրանք մեկ բերան փչում են, և մութը պատում է ամբողջ աշխարհը։ Պառավ գիշերամայրերը ձեռներին սև օձեր բռնած սկսում են դեսուդեն վազել, մտնում են սարերը, քարերը, անտառները, տները, գյուղերը, քաղաքները, կարծելով, թե արևն այնտեղ է թաքնվել։ Երկար որոնելով ու չգտնելով արևին, նրանք մտնում են ավերակ ջրաղացներն ու ցամաքած հորերը, որոնք նրանց սովորական ուղիներն են դարձել և դրանց միջով անցնում են գետնի տակ ու ծովերի հատակը՝ արևին փնտրելու։ Հենց այդ պահին արևելքում շառագունում է արշալույսը, լուսանում, և արեգակը գետնի տակից բարձրանում է երկինք։ Եթե գիշերամայրերին հանկարծ հաջողվի տեսնել արևի երեսը, ապա երկրի վրա ոչ մի կենդանի արարած չի մնա, ամեն ինչ կկործանվի ու կոչնչանա, և աշխարհը կլցվի միայն նրանց օձերով։ Բայց, բարեբախտաբար, նրանք երբեք չեն կարողանում տեսնել արևի երեսը։

Արև և Լուսին
Արևը թագավոր է, լուսինը՝ թագուհի։ Լուսինը շրջագայության է դուրս գալիս այն ժամանակ, երբ արար աշխարհը քնած է լինում, որպեսզի ոչ ոք չկարողանա իրեն տեսնել։ Նա զբոսանքի է դուրս գալիս՝ շրջապատված աստղերով, որոնք իր կույս ընկերուհիներն ու նաժիշտներն են։ Լուսին թագուհին ծով բարիքներ է սփռում աշխարհի բոլոր արարածներին, մեկ-մեկ էլ ամոթխածությունից իր դեմքը ծածկում է ամպի քողով։

ԼՈՒՍԻՆ

Լուսինը մի անհամբեր երեխա է եղել։ Մի օր, երբ մայրը խմոր է շաղախում, լալով գալիս է, մորից հաց է ուզում։ Մայրը զայրացած՝ խմորոտ ձեռով ապտակում է լուսնին, անիծում, որ նա երբեք չկշտանա։ Ապտակից լուսինը թռչում է երկինք, դեմքին՝ խմորի կտորներ։ Երբ լուսինը կուշտ է լինում, պայծառ փայլում է երկնքում, երբ քաղցում է՝ խավարում։՛

ԱՍՏՂԵՐ

Աստղերը երկնքի կանթեղներն են, որոնք իբրև ջահեր առանց պարանի կախված են բարձր ու լայն, անսյուն ու անգերան կառուցված երկնային տաճարում և առանց ձեթի լույս են տալիս։ Աստղերը լինում են չար և բարի։ Ամեն մարդ ծնվում, աշխարհ է գալիս մի աստղի տակ. որի տակ կանգնում է մարդը ծնվելիս՝ իր բախտն է։ Եթե նրա աստղը բարի է, նա բախտավոր է, եթե չար է՝ դժբախտ։

Ծիր-կաթին աստղաբույլը կոչվում է նաև Հարդագողի կամ Դարմանագողի ճանապարհ։ Մի խիստ ձմեռ Վահագն աստվածը ասորեստանցիների նախնի Բարշամից հարդ է գողանում, և Ծիր կաթինը այդ գողացված հարդի հետքն է։

Մի օր կենդանաբանական այգու կապիկները որոշեցին ճամփորդել, աշխարհ ճանաչել: Որոշեցին ու ճամփա ընկան: Գնացին, գնացին, մի տեղ կանգնեցին ու հարցրին.
-Ի՞նչ է երևում:
-Առյուծի վանդակը, փոկի ավազանն ու ընձու.տի տունը:
-Ի՜նչ մեծ է աշխարհը, ու ինչքա՜ն շատ բան ես իմանում, երբ ճամփորդում ես:
Շարունակեցին ճանապարհն ու կանգ առան միայն կեսօրին:
-Հիմա ի՞նչ է երևում:
-Ընձուղտի տունը, փոկերի ավազանն ու առյուծի վանդակը:
-Ի՜նչ տարօրինակ է աշխարհը, ու ինչքա՜ն շատ բան ես իմանում, երբ ճամփորդում ես:
Նորից ճանապարհ ընկան ու կանգ առան արևամուտին:
-Իսկ հիմա ի՞նչ է երևում:
-Առյուծի վանդակը, ընձու.տի տունն ու փոկերի ավազանը:
-Ի՜նչ ձանձրալի է աշխարհը.  միշտ նույն բաներն են հանդիպում. ու ճանապարհորդելն էլ ոչ մի բանի պետք չէ:
Ու այդպես, նրանք ճամփորդում էին, ճամփորդում, բայց վանդակից դուրս չէին գալիս, պտտվում էին նույն շրջանում կարուսելի ձիուկի պես:

Առաջադրանքներ

1. Լրացրո՛ւ բաց թողնված տառերը:
   կենդանաբանական, ճամփորդել, ճամփա , ճամփորդում , Ընձուղտի, տարօրինակ ճամփորդում ճամփորդու։
2. Տրված բառերը բառերը բաղադրիչների(մասերի) բաժանի՛ր, ապա որոշի՛ր  կազմությունը (պարզ, բարդ, ածանցավոր)՝  
   կեսօր-պարզ բառ է
   արևամուտ-արև+ա(հոդակապ)+մուտք բարդ բառ է
   ձանձրալի-ձանձր+ալի(ածանցավոր բառ է )
   աշխարհ-աշխարհը(պարզ բառ է)
   ճանապարհորդ-ճանա+պար+հորդ(բարդ բառ է)

3. Գրի՛ր այգի, ճանապարհ, արևամուտ բառերի հոմանիշները:
այգի-Զբոսայգի
ճանապարահ-ուղի
արևամուտ-վերջալույս

  4. Գրի՛ր տարօրինակ, գիշեր, նույն, դուրս գալ բառերի հականիշները:
տարօրինակ-սովորական
գիշեր-առավոտ
նույն-Միևնույն
դուրս գալ-ներս գալ
գալ-գնալ

   5. Պատմվածքից դո՛ւրս գրիր աշխարհը բնութագրող բառերը:

ձանձրալի, տարօրինակ, մեծ

   6. Համաձա՞յն ես կապիկների հետ: Ինչպիսի՞ն է քո աշխարհը: Պատմի՛ր:
Ես համաձայն եմ կապիկների հետ։Իմ աշխարհ շատ հրաշալի է այտեղ ամեն ինչ կա։

Գտի՛ր թվի բոլոր բաժանարարները և երեք բազմապատիկ

52-1, 2, 4, 13, 52: 2, 4, 6:
83-1, 83: 2, 6, 8:
52-1, 2, 4, 13, 52: 2, 4, 6:
55-1, 5, 11, 55: 2, 4, 8
56-1, 2, 4, 56: 4, 6, 9
58-1, 2, 58: 5, 6, 1
59-1, 59: 1, 2, 3
60-1, 2, 3, 6, 10, 60: 2, 8, 9
62-1, 2, 62: 4, 5, 6
63-1, 3, 63: 7, 8, 9
64-1, 2, 4, 64: 1, 4, 7
65-1, 5, 65,:2, 5, 8
66-1, 2, 3, 66: 3, 6, 9
67-1, 67: 1, 5, 9
68-1, 2, 68: 2, 6, 7
80-1, 2, 1, 80: 3, 4, 8
88-1, 2, 4, 88: 4, 6, 9
86-1, 2, 86: 5, 9, 8
90-1, 2, 10, 9, 90: 6, 8, 7
92-1, 2, 92: 7, 6, 3
96-1, 2, 96: 5, 6, 7
99-1, 3, 99։ 2, 5, 8
100-1, 2, 5, 10, 100։ 5, 50, 4
120-1, 2, 6, 4, 12, 120։ 1, 4, 9
124-1, 2, 124։ 3, 4, 5
126-1, 2, 126։ 1, 3, 5
128-1, 2, 128։ 2, 6, 9
129-1, 3, 129։ 3, 4, 9
130-1, 2, 130։ 4, 5, 8
133-1, 7, 133։ 2, 3, 5
134-1, 2, 134։ 1, 4, 7
135-1, 3, 135։ 5, 4, 7
136-1, 2, 136։ 3, 6, 8
138-1, 2, 138։ 4, 5, 6
140-1, 2, 140։ 2, 6, 8
142-1, 2, 142։ 4, 5, 8
148-1, 2, 148։ 7, 9, 5
146-1, 2, 146։ 1, 5, 8
150-1, 3, 150։ 2, 4, 5
155-1, 155։ 1, 5, 8

Задание 1. Посмотрите на словосочетания и объясните, в чём разница:

подарок Коли – подарок Коле; подарок Мити – подарок Мите.

Напишите свои примеры со словами «письмо», «послание».

Задание 2. Впишите окончания. Обращайте внимание на вопросы:

Каждое (что?) утр.. (кто?) мальчик.. ходили на речку. Они не боялись холодной (чего?) вод.. . (Где?) На речк.. мальчики сразу бросались (куда?) в вод.. . Они купались, играли (где?) в вод.. . Потом хорошо вытирались полотенцем и отдыхали (где?) на берег.. .

Задание 3. Вставь нужные окончания.

1) Библиотека: занимался в библиотек.., подошёл к библиотек.., прошёл мимо библиотек.., пользовался библиотек.. .
2) Дорога: находился в дорог.., шёл без дорог.., возвратился к дорог.., прошёл по дорог.. .
3) Дом: вышел из дом.., подошёл к дом.., гордился дом.., мечтал о дом.. .
4) Семья: не имеет семь.., узнал семь.., рассказывал о семь.., познакомился с семь.., подарил семь.. .
5) Птица: прилетела птиц.., ещё не было птиц.., поймали птиц.., думала о птиц.. .

6) В гнезд.. сидела птица. Охотник протянул рук.. к птиц.. . Он поднял птиц.. . На дне гнезд.. шевелились птенцы. Он бережно посадил птиц.. в гнезд.. .

Թվի մաս գտնելը: 

Օրինակ՝ 24-ի   մասը գտնելու համար․

Դասարանական առաջադրանքներ

1․ Գտի՛ր թվի նշված մասը

35-ի  մասը =5

426-ի  մասը =71

162-ի  մասը =18

2000-ի  մասը =200

2․ Հաշվի՛ր

360լ-ի   մասը =30

510-ու   մասը =30

480կմ-ի   մասը =30

3․ Ավտոմեքենան պետք է անցներ 240կմ ճանապարհ։ Ճանապարհի  մասն անցնելուց հետո քանի՞ կիլոմետր կմնա նրան դեռ անցնելու։
Լուծում
240:3×1=80
240-80=160
                               Պատ՝ 160կմ։

4․ Արտահայտի՛ր նշված միավորներով։

 մ =20սմ

 մ = 5սմ

 կմ = 40 մ

 կգ = 200 գ

5․ Արտահայտի՛ր նշված միավորներով։

2405մլ=2լ 405մլ

7006մլ=7լ 6մլ

7041=7լ 41մլ

6․ Աննան 24 տետրի համար վճարեց 560դրամ ավելի, քան Անին՝ նույնպիսի 16 տետրի համար։ Արան որքա՞ն պետք է վճարեր 12 տետրի համար։

Լուծում
24-16=8
560:8=70
12×70=840
                                 Պատ․՝ 840դրամ։

7․ Ջրավազանում կար 9600լ ջուր։ Այգին ջրելու համար պապիկն օգտագործեց այդ ջրի քառորդ մասը։ Որքա՞ն ջուր մնաց ջրավազանում։

Լուծում
9600։4×1=2400
                                 Պատ․՝ 2400լ։

8․ Ավտոբուսը 4ժ-ում անցավ 240կմ ճանապարհ։ Ավտոմեքենան այդ նույն ճանապարհը քանի՞ ժամում կանցնի, թե գնա ավտոբուսից 20կմ/ժ –ով արագ։

Լուծում
240։4=60
60+20=80
40:80=3
                                  Պատ․՝ 3 ժամում։

Տնային առաջադրանքներ

1․ Գտի՛ր թվի նշված մասը

30-ի    մասը: 15

     164-ի   մասը: 41

      3000-ի    մասը: 30

2․ Հաշվի՛ր

240կգ-ի   մասը = 48

420դրամի   մասը =70

18ժ-ի   մասը =6

3․ Աննան գնել էր 800գ կարագ, որի  մասն օգտագործեց թխվածքի համար։ Որքա՞ն կարագ նա օգտագործեց թխվածքի համար։

Լուծում
800։5×1=160
                                          Պատ․՝ 160գրամ։

4․ Արտահայտի՛ր նշված միավորներով։

 տ = 8000կգ

 ց = 400կգ

 ր = 300վ

 ժ = 1200 ր

 օր = 288 ժ

5․ Արտահայտի՛ր նշված միավորներով։

3160դմ=3մ160դմ

5050սմ=5մ50սմ

6007սմ=6մ7սմ

6․ 20լ բենզինն արժե 9600դրամ։ Որքա՞ն պետք է վճարել ավտոմեքենայի բաքը 35լ բենզին լցնելու համար։

Լուծում
9600։20=480
480×35=16800
                                  Պատ․՝ 6800դրամ։

7․ Աննայի մտապահած թվի և 145-ի գումարը 6 անգամ մեծ է 62-ից։ ո՞ր թիվն է մտապահել Աննան։

Լուծում
6×62=372
372-145=227
                                  Պատ․՝ 227։

Երկրի հարստությունները շատ են ու բազմապիսի: Դրանց շարքում ամենազարմանալին ու ամենաարժեքավորը հողն է: Դեռ վաղ ժամանակներում մարդը սկսել է մշակել հողը և իր կացարանի մոտ բույսեր է աճեցրել: Հողի մշակումը բերեց նաև գյուղատնտեսական գործիքների պատրաստմանը և կատարելագործմանը: Հողի մշակման շնորհիվ ծնվեց երկրաչափությունը, որի օգնությամբ մարդիկ սովորեցին հողակտորները բաժանել և ոռոգիչ ջրանցքներ անցկացնել: Հողն ամեն տարի մարդկությանը տալիս է միլիոնավոր տոննա ցորեն, որից ստանում են հաց: Ժողովրդի մեջ հողն անվանում են անսպառ գանձ, մարդու ամենամեծ հարստություն: Բայց հարուստ բերք ստանալու համար հողը պետք է սնուցել հանքային և օրգանական պարարտանյութերով: Հողը հաճախ ենթարկվում է  քայքայման: Գարնանային հորդացումների և տեղատարափ անձրևների ջրերը դաշտերից քշում տանում են հազարավոր տոննա հողի բերրի շերտեր:

Հողի քայքայում է տեղի ունենում նաև այն ժամանակ, երբ ուժեղ քամին է քշում տանում հողի վերին շերտը, և բերրի հողերը վերածվում են անպտուղ տարածքների:

Բույսերն իրենց արմատներով հողը պահում են լվացումից ու քամուց:  Հողը քայքայումից պաշտպանելու համար անտառներ են տնկում: Մյուս կողմից՝ բույսերն անընդհատ հողից սնունդ վերցնելով՝ պակասեցնում  են նրա բերրիությունը: Որպեսզի հողի բերրիությունը պահպանվի, մարդիկ  այն պարարտացնում են:
Հողը կարիք ունի մարդկանց մշտական հոգատարության, ուշադրության ու ջերմության: Հողի գլխավոր հատկանիշը բերրիությունն է՝ բերք  տալու կարողությունը: Տարբեր վայրերում տարբեր հողատեսակներ կան: Տարբեր է նաև դրանց բերրիությունը:
Որքան շատ է հողում հումուսի քանակը, այնքան բերրի է հողը: Հումուսով հարուստ հողն ավելի մուգ գույն ունի: Այդպիսի հողն անվանում են սևահող: Որքան  հողի գույնը բաց է, այնքան նրա մեջ եղած հումուսը քիչ է, այսինքն՝ ավելի քիչ սննդարար է բույսերի համար:
Երկրի  վրա հողային տարածքներն այնքան էլ շատ չեն և գնալով ավելի են քչանում: Ուրեմն՝ պետք  է պահպանենք այդ հարստությունը:

Հարցեր
1. Փորձենք պարզել, թե ինչի՞ց է կազմված հողը:
Հողը պատրաստված է փոքր քարերից և, հումուսից։

1. Հ․ Թումանյանի «Համերգ» բանաստեղծությունը շատ լավ անգի՛ր սովորիր։
2. Ի՞նչ համեմատություն կա բանաստեղծության մեջ։
   
3. Ո՞վ է բնության այս գեղեցիկ համերգի հանդիսատեսը բանաստեղծության մեջ։ Ի՞նչ հատկանիշներով է բնութագրում հանդիսատես-ունկնդրին։
   Այս բանաստեղծության ուկնդիրը դա սարն է