Հատակագիծ և քարտեզ: Մասշտաբ: Պայմանական նշաններ

Երկրագնդի և նրա առանձին մասերի ուսումնասիրման բազմաթիվ եղանակներ կան:
Երկրի մակերևույթն ուսումնասիրում են նաև նկարով, օդալուսանկարով     (ինքնաթիռից     նկարված): Տիեզերքից արված լուսանկարներով, հատակագծերով ու քարտեզներով: Այս եղանակներն իրարից խիստ տարբերվում են: Ի տարբերություն մյուսների հատակագծերն ու քարտեզները ցույց են տալիս, թե տեղանքում ինչ օբյեկտներ կան, ինչպիսին է դրանց փոխադարձ դիրքը, որքան է հեռավորությունները միմյանցից և այլն:

Հատակագիծը տեղանքի փոքր հատվածի մանրամասն գծապատկերն է որոշակի մասշտաբով և պայմանական նշաններով:
Օրինակ,  ձեր բնակավայրի կարող եք գտնել ձեր դպրոցը, մշակութային կառույցները, մարզադպրոցները, փողոցը և տունը: Երևանում և ՀՀ շատ քաղաքների ավտոկանգառներում կան փոքրիկ շինություններ, որտեղ տեղադրված է տվյալ քաղաքի հատակագիծը:
Սակայն մեծ տարածքները,  ամբողջ երկրագունդը, մայրցամաքները, հարթավայրերը կամ լեռնաշղթաները, մանրամասն պատկերել հնարավոր չէ: Այդ դեպքում պատկերում են միայն խոշոր և կարևոր օբյեկտները: Այդպիսի պատկերը քարտեզն է:
Քարտեզն ամբողջ երկրագնդի կամ նրա առանձին խոշոր մասերի փոքրացված և ընդհանրացված պատկերն է, որոշակի մասշտաբով և պայմանական նշաններով:
Պարզ է, որ հատակագծի կամ քարտեզի վրա տարածքներն իրենց իրական չափերով հնարավոր չէ պատկերել: Դրանք պատկերվում են փոքրացված չափերով, իսկ թե քանի անգամ է փոքրացված (տասը, հազար, միլիոն), ցույց է տալիս տվալ քարտեզի կամ հատակագծի մասշտաբը:
Այսպիսով, մասշտաբը ցույց է տալիս, թե հատակագծի կամ քարտեզի վրա պատկերված տարածքը քանի անգամ է փոքրացված իրական չափերից:
Եթե քարտեզի վրա գրված է 1:1 000 000, դա նշանակում է, որ այդ քարտեզի վրա պատկերված 1 սմ հեռավորությամբ երկու կետերի իրական հեռավորությունը 1000000 սմ (10 կմ) է:
Իսկ ինչպե՞ս կարող ենք օգտվելով քարտեզի մասշտաբից, հաշվել որևէ երկու կետերի հեռավորությունը: Չափում ենք քարտեզի կամ հատակագծի վրա այդ կետերի հեռավորությունը և այն բազմապատկում մասշտաբով:
Բոլոր հատակագծերն ու քարտեզներն ունեն ոչ միայն մասշտաբ, այլև հատուկ պայմանական նշաններ, որոնք օգտագործվում են ճահիճ, անտառ, ավազային անապատ, օգտակար հանածոյի հանքավայր, երկաթուղի, քաղաք և այլ օբյեկտներ պատկերելու համար: Պայմանական նշանները հանդիսանում են հատակագծերը և քարտեզները ընթերցելու, դրանց բովանդակությունը հասկանալու բանալին:
Հատակագծերի պայմանական նշանների տեսքը և ձևը հիշեցնում են պատկերվող առարկաները և դրանց բնորոշ գծերը:
Կան գծային պայմանական նշաններ, որոնցով պատկերում են գետերը, երկաթուղիները, սահմանները:

Հարցեր

  1. Ի՞նչ է քարտեզը:
    Քարտեզը ամբողջ երկրագինդի փոքր պատկերն է։
  2. Ի՞նչ է հատակագիծը:
    Հասակագիծը դա մի տեղանքի փոքր հատվածն է։
  3. Ի՞նչ է ցույց տալիս մասշտաբը:

Երկրի տարեկան պտույտը Արեգակի շուրջը

Երկիրը պտտվում է ոչ միայն իր առանցքի շուրջը․ այլև Արեգակի: Իր առանցքի շուրջը Երկրի պտույտն անվանում են օրական պտույտ, իսկ Արեգակի շուրջը՝ տարեկան պտույտ: Այդպես են կոչվում, որովհետև Երկիրն  իր առանցքի  շուրջը  մեկ լրիվ  պտույտը կատարում է  մեկ օրում, իսկ Արեգակի  շուրջը՝ մեկ տարում: Տարվա տևողությունը 365 օր 5 ժամ 48 րոպե 46 վայրկյան է: Չորրորդ տարվա փետրվար ամիսն ավելանում է 1 օրով, և օրերի քանակը դառնում է 29 օր, իսկ տվյալ տարին  ունենում է 366 օր: Այդ տարին համարվում է նահանջ տարի:

Այն ուղին, որով շարժվում է մոլորակը, կոչվում է ուղեծիր:  Այլ կերպ ասած՝ դա նրա հետագիծն է: Արեգակի շուրջը Երկրի  պտտման  ուղեծիրը  գրեթե շրջանագիծ է: Արեգակի շուրջը Երկրի տարեկան պտույտի մասին կարելի է պատկերացում կազմել՝  դիտելով տելուրիում կոչվող սարքի աշխատանքը: Երկրի տարեկան պտույտով է պայմանավորված տարվա չորս եղանակների ( գարուն, ամառ, աշուն, ձմեռ)  կանոնավոր հերթափոխը, որն ունի  հետևյալ  երեք պատճառները.

ա) Երկրի պտույտը Արեգակի շուրջը,

բ)  Երկրի պտտման առանցքի թեքությունը ուղեծրի հարթության նկատմամբ,

գ) տարածության  մեջ  նրա պտտման առանցքի ուղղության  անփոփոխ լինելը:

Այն   կիսագնդում, որով Երկիրն ուղղված է դեպի Արեգակը, ամառ է, իսկ մյուս կիսագնդում՝ ձմեռ: Հունիսի 22-ին հյուսիսային կիսագնդում ամենաերկար ցերեկը և ամենակարճ գիշերն է, իսկ հարավային  կիսագնդում՝ ամենակարճ ցերեկը  և ամենաերկար գիշերը: Դեկտեմբերի 22-ին հյուսիսային կիսագնդում  լինում են ամենակարճ  ցերեկը և ամենաերկար գիշերը, իսկ հարավային կիսագնդում ՝ հակառակը:

nk

Հունիսի 22-ը հյուսիսային կիսագնդում կոչվում է ամառային արևադարձի օր, իսկ դեկտեմբերի 22-ը՝ ձմեռային արևադարձի օր:

Սեպտեմբերի 23-ին ու մարտի 21-ին գիշերվա և ցերեկվա տևողությունները հավասարվում են: Հյուսիսային կիսագնդում մարտի 21-ը կոչվում է գարնանային գիշերհավասարի օր, իսկ սեպտեմբերի 23-ը՝ աշնանային գիշերահավասարի օր:

Այլ է պատկերը բևեռներում. մարտի 21-ից մինչև սեպտեմբերի 23-ը  վեց ամիս Հյուսիսային բևեռում ցերեկ է, որը կոչվում է բևեռային ցերեկ : Այդ նույն ժամանակամիջոցում Հարավային բևեռում գիշեր է, որը կոչվում է բևեռային գիշեր:

Սեպտեմբերի 23-ից մինչև մարտի 21-ը Հյուսիսային բևեռում լինում է բևեռային գիշեր, իսկ Հարավայինում՝ բևեռային ցերեկ:

Հարցեր

1. Ինչո՞վ է պայմանավորված  տարվա չորս եղանակների հերթափոխումը:
Երկիրն իրականացնում է ուղիղ շրջանաձև շարժում դեպի արևը:

2. Որո՞նք են արևադարձի և գիշերահավասարի օրերը:

Արևադարձը տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ Երկրի առանցքը գտնվում է այնպես, որ արևի ուղեծրին վերին կամ ներքև ընկած մասերը լինում են միևնույն ժամանակում նույն արկվեի կողմից:

3. Ի՞նչ  են բևեռային գիշերներն ու ցերեկները, և ինչքա՞ն է դրանց տևողությունը:

4. Ո՞րն է նահանջ տարին:

Առաջադրանք

1.Որոշի´ր, թե ընդգծված բառին տրված հարցերից ո՞րն է համապատասխանում:

Հեռվում երևացին նավեր: (ի՞նչ, ինչե՞ր)

Հեռվում երևացողը նավ էր: (ի՞նչ, ինչե՞ր)

Քաղաքում կային այգիներ: (ի՞նչ, ինչե՞ր)

Դա քաղաքի ամենամեծ այգին էր: (ի՞նչը, ինչե՞րը)

Ի՜նչ ծանոթ ձայն էր: (ի՞նչ, ինչե՞ր)

Դրսից ծանոթ ձայներ էին լսվում: (ի՞նչ, ինչե՞ր)

Եթե բարձր ձայներ, անպայման կլսեինք: (ինչե՞ր, ի՞նչ աներ)

Ձեր տղան էր եկել: (ո՞վ, ովքե՞ր)

Տղաներ եկան, որ օգնեն: (ո՞վ, ովքե՞ր)

Դա առաջնորդին ծանոթ նետ էր: (ի՞նչ, ինչե՞ր, ի՞նչ աներ)

Տղան փետուրնևրից սարքել էր նետեր: (ի՞նչ, ինչե՞ր, ի՞նչ աներ)

Որ դիպուկ նետեր, ոսկե խնձորը կգցեր: (ի՞նչ, ինչե՞ր, ի՞նչ աներ)

2. Ընդգծված յուրաքանչյուր բառը մե՞կ առարկա է ցույց տալիս, թե՞ մեկից ավելի:

Մեր ձեղնահարկում կատվի ձագեր գտա:(hոգնակի)

Որջից դուրս եկողը ձագ էր:(եզակի)

Որդին պահարանն էր բերել ու դրել սենյակի անկյունում:(եզակի)

Դպրոցին այսպիսի պահարաններ են պետք:(hոգնակի)

Երկնքում նորից թռչուններ երևացին:(hոգնակի)

Վանդակի թռչունն էր դուրս եկել:(եզակի)

Հատիկը հավաքողները մրջյուններ են:(hոգնակի)

Ձմռանը պատրաստ սպասողը մրջյունն էր:(hոգնակի)

Գոռացողը պահակն էր: եզակի

Պահակներ կարգեք, որ ապահով լինեք:(hոգնակի)

3.Կետերի փոխարեն գրի´ր փակագծերում տրված համապատասխան բառը կամ արտահայտությունը:

Ծառերին արթնացնողը …. (քամին էր, քամիներ):

Այդ օրվանից հետո շատ …. (քամին էր, քամիներ) են փչել:

Տարբեր …. (պարեր, պար էր) են սովորեցնում դպրոցում:

Դա չտեսնված մի … (պարեր, պար էր):

Պարտեզի բոլոր ծաղիկները (սպիտակ են, սպիտակեն):

Եթե բոլոր ծաղիկները միանգամից (սպիտակ են, սպիտակեն), լա՞վ կլինի:

Թող հենց հիմա աչքերը (փակ են, փակեն) ու քնեն:

Բոլոր դռները (փակ են, փակեն), մի՞թե տանը մարդ չկա:

Անծանոթ … (համ էր, համեր), այդ մրգից չէի կերել:

Տարբեր խոհարարների եփած նույն անունով ճաշերը տարբեր (համ էր, համեր) ունեն:

4. Նախադասությունների մեջ ընդգծված արտահայտությունները փոխարինի´ր հոմանիշ բաոերով:

Այս կույս մատի վրա խաղացնում է բոլորիս:

Հանկարծ սիրտը դող ընկավ. բա որ Գիշատիչը նորից գա, ինքն ի՞նչ է անելու:

Ա՜յ քեզ պատմություն, լսողների վարսերը բիզ-բիզ էին կանգնել:

Մի մատ Մանուկ է, բայց ինչե՜ր գիտի:

Ձեռ ու ոտից ընկած մի մարդ Բացեց դուռը:

5.Փորձի´ր բացատրել, թե ինչո՞ւ են ընդգծված արտահայտությունները կոչվում «դարձվածքներ», եթե դարձված նշանակում Է «շրջված», «փոխված»:

փոխաբերական իմաստով գործածված արտահայտություններ։
6. Տրված դարձվածքների իմաստները բացատրի´ր:

Օրինակ՝

ջրից չոր դուրս գալ — փորձանքից, նեղ վիճակից ազատվել:

Սիրտ տալ – խրախուսել

Հոգին առնել – ուժասպառ անել

Գլուխը կորցնել – շփոթվել

Արևը խավարել – ինչ-որ շատ տխուր և ծանր իրադարձություն տեղի ունենալ

Հալից ընկնել – ուժասպառ լինել, ամբողջովին հոգնել կամ կորցնել կենսունակությունը։

Սիրտը վկայել – ինչ-որ զգացում կամ մտավախություն ունենալ, որ ինչ-որ բան լավ չի վերջանալու կամ հակառակը՝ հաջողվելու է։

Երես դարձնել – ուրիշից հեռու մնալ կամ խզել հարաբերությունները, չցանկանալ շփվել տվյալ մարդու հետ։

Սիրտ անել – քաջություն հավաքել ինչ-որ բանի համար, որոշում ընդունել և առաջ գնալ։

Բկին չոքել – անհանգստացնել, սեղմել, հարկադրել կամ շատ ձանձրացնել տվյալ խնդրանքներով, պահանջներով կամ հարցերով։

7. Աչքի ընկնել, ձեռ քաշել, գլուխ պահել, ոտքի վրա, ծայրը ծայրին հասցնել, օրերը հաշվված են արտահայտությունները նախադասությունների մեջ գործածի´ր

ա) ուղիղ իմաստով,

բ) որպես դարձվածք:

1. Աչքի ընկնել

ա) Ուղիղ իմաստով
Նա չափազանց բարձր էր ցատկում, և այդ պատճառով շատ աչքի էր ընկնում մարզադաշտում։

բ) Դարձվածքով
Որպես նոր խաղացող, նա շատ արագ Աչքի ընկավ իր արագությամբ և տեխնիկայով։

2. Ձեռ քաշել

ա) Ուղիղ իմաստով
Նա ձեռքով քաշեց ծանր պայուսակը, երբ վերադարձավ տուն։

բ) Դարձվածքով
Նա ձեռք չի քաշել աշխատանքից, այլ միշտ պատրաստ է օգնելու:

3. Գլուխ պահել

ա) Ուղիղ իմաստով
Սուրհանդի մոտ գլուխ պահելը շատ կարևոր է, որպեսզի վնասից խուսափի։

բ) Դարձվածքով
Այնքան դժվարություններ էին առաջացել, բայց նա երբեք գլուխ չէր պահում ու միշտ գտնում էր լուծում։

4. Ոտքի վրա

ա) Ուղիղ իմաստով
Նա վերադարձավ ոտքի վրա, երբ բժիշկները նրան լիովին առողջ հայտարարեցին։

բ) Դարձվածքով
Ավարտական քննությունների ժամանակ, երբ խնդիրները հավաքվեցին, նա դիմացկուն մնաց և քայլեց ոտքի վրա։

5. Ծայրը ծայրին հասցնել

ա) Ուղիղ իմաստով
Մայրը ծայրը ծայրին հասցրեց իր հագուստի հետ՝ ճշգրիտ ու գեղագիտական ձևով։

բ) Դարձվածքով
Նա անընդհատ աշխատում էր, մինչև ծայրը ծայրին հասցրեց իր ընկերների խնդիրը։

6. Օրերը հաշվված են

ա) Ուղիղ իմաստով
Նրա շուշանի ծաղիկները սկսեցին փաթաթվել, և մենք ասում էինք, որ օրերը հաշվված են։

բ) Դարձվածքով
Եթե այսպես շարունակվի, նրա կարիերան մոտ է ավարտին, իսկ նրա օրերը հաշվված են։

հայաստանի խորհորդանիշ խաղող

Խաղողագործությունը Հայկական լեռնաշխարհում զարգացել է դեռևս վաղ անցյալում։ Հայաստանում խաղողի որթի բազմաթիվ վայրի տեսակներ են փոխանցվել հնուց, որի մասին են վկայում ասորական և ուրարտական աղբյուրները, Կարմիր բլուրի պեղումներից հայտնաբերված մառանները, բազմաթիվ կարասներ և գինեգործական պարագաներ։ Պեղածո ածխացած սերմերը վկայում են խաղողի այժմյան որոշ տեսակների (Ոսկեհատ, Գառան դմակ, Մսխալի, Արարատի և այլն։

Ավ. Իսահակյան. Այդ ոչինչը ես եմ

d181d0bad0b0d187d0b0d0bdd0bdd18bd0b5-d184d0b0d0b9d0bbd18b-2

Քաղաքապետ իշխանը շրջում էր քաղաքում: Մարդիկ ոտքի էին կանգնում, կպչում պատերին, խոնարհ գլուխ տալիս: Փողոցի մի անկյունում` պատի ստվերում, ցնցոտիների մեջ պառկած էր մի աղքատ դերվիշ:

Շքախմբի առաջնորդը գոռաց դերվիշի վրա.

-Ի՞նչ ես մեկնվել մայթին, ճանապարհը բռնել: Չե՞ս տեսնում` ով է գալիս. վե՛ր կաց, անպատկա՛ռ:

-Ես միայն ինձնից մեծի առաջ ոտքի կկանգնեմ, — անվրդով պատասխանում է դերվիշը:

Քաղաքապետը հետաքրքրված մոտենում է և հարցնում.

-Մի՞թե ես քեզանից մեծ մարդ չեմ:

-Իհարկե` ո՛չ: Քեզանից բարձր դեռ շատ աստիճաններ կան: Այո՞, թե` ոչ:

-Այո՛:

-Դու քաղաքապետ իշխան ես, գիտեմ. որ մեծանաս, ի՞նչ պիտի դառնաս,- հարցնում է դերվիշը:

-Նահանգապետ,- պատասխանում է քաղաքապետը:

-Հետո՞:

-Հետո վեզիր:

-Հետո՞:

-Փոխարքա:

-Հետո՞:

-Սահմանը սա է: Բոլորից մեծը շահն է:

-Ասենք թե` շահ դարձար, հետո՞,- հարցնում է դերվիշը:

-Հետո` ոչի՛նչ,- պատասխանում է քաղաքապետը:

-Ահա՛ այդ ոչինչը ես եմ: Ոտքերիս տակից անցիր, գնա քո ճանապարհով, — նույն անվրդովությամբ պատասխանում է դերվիշը և նվարդյուն աչքերը գոցում:

Ինձ համար ամենաթանկ բանը

  1. Ինձ համար ամենաթանկ բանը ընտանիքն է։ Ընտանիքը երկրի սյունն ու հիմքն է։ Մենք պետք է պահենք ու պահպանենք մեր ընտանիքը։Առանց մեր ընտանիքի մենք կլինեինք անօգնական ու անպաշտպան։ Եթե իմ ընտանիքի անդամներից որևէ մեկին ինչ-որ բան է պատահում, ես շատ եմ անհանգստանում և փորձում եմ օգնել։ Ես ուզում եմ, որ բոլոր ընտանիքներում լինի առողջություն, երջանկություն և անսահման սեր։

  2. Ինձ համար թանկ է նաև իմ հայրենիքը։Իմ հայրենիքը Հայաստանն է։ Ես իմ հայրենիքում եմ ծնվել, մեծացել։ Յուրաքանչյուր մարդու համար իր հայրենիքն ամենաթանկն է։ Իմ հայրենիքը շատ գեղեցիկ է․ կան շատ տեսարժան վայրեր։ Իմ հայրենիքն ունի շատ հին պատմություն։Ես հպարտ եմ, որ հայ եմ և ապրում եմ Հայաստանում։



Գտի՛ր սխալները, ուղղի՛ր, տեղադրի՛ր բլոգումդ։

Իմ համար ամենաթանկ բանն իմ ընտանիքն է։
Ինձ համար ամենա թանկ բանն ընտանիքն է։

Նա եկավ իմ մոտ։
Նա եկավ ինձ մոտ։

Ընկերներս իմ հետ պետք է ճամփորդեին։
Ընկերներս ինձ հետ պետք է ճամփորդեին։

Ծնունդտ շնորհավո՛ր, սիրելի՛ տատիկ։
Ծնունդդ շնորհավո՛ր, սիրելի՛ տատիկ։

Մայրիկս իմ համար գնել էր քաղցրավենիք։
Մայրիկս ինձ համար գնել էր քաղցրավենիք։

Իմ դասընկերներս շատ են սիրում տարբեր խաղեր խաղալ դասամիջոցներին։
Իմ դասընկերները շատ են սիրում տարբեր խաղեր խաղալ դասամիջոցներին։

Ուսումնական պարապունքները սկսվում են ժամը իննին։
Ուսումնական պարապմունքները սկսվում են ժամը իննին։

Եթե ստես, իմ հետ էլ ընկերություն չանես։
Եթե ստես, ինձ հետ էլ ընկերություն չանես։

Իմ դասերս այսօր շուտ ավարտվեցին։
Իմ դասերը այսօր շուտ ավարտվեցին։

Ծննդյանս օրը պապիկս անսովոր ու շատ հետաքրքիր նվեր էր պատրաստել իմ համար։
Ծննդյանս օրը պապիկս անսովոր ու շատ հետաքրքիր նվեր էր պատրաստել ինձ համար։